ԷԴԳԱՐ ՇԱՀԻՆ - EDGAR CHAHINE (Բենուա Նոելի և Անահիտ Կորյուն Մանուկյանի տեքստերը) - (Textes de Benoît Noël et Anahit Koryoun Manukyan)
EDGAR CHAHINE - Peintre et Graveur
Textes croisés de Anahit Koryoun et Benoît Noël
ԷԴԳԱՐ ՇԱՀԻՆ - Նկարիչ և փորագրիչ
Անահիտ Կորյունի և Բենուա Նոելի խաչաձև տեքստերը
EDGAR CHAHINE 1874-1947
Edgar Shahin a vécu à Constantinople dans son enfance, a étudié à l’école Mkhitaryan de Gatgyugh (district de Constantinople) et en 1890-92 au Collège Murat-Raphaelyan de Venise. En 1893, il se rend à Paris. perfectionné à l’Académie Julien.
Dès 1896, avec des toiles portant le titre général “Misère humaine” (“Le Mendiant”, 1896, “Un coin de rue”, 1897, “Suffocation”, 1898, “L’Asile”, 1899, “Rue à Montmartre”) participe à des expositions. Depuis 1899, l’artiste travaille dans le domaine de la gravure. Il est reconnu pour ses premières œuvres. En 1901, il participe à la Biennale de Venise. Gravures des années 1900 (“Garbage Collectors”, “Petros Shahin”, “Anatole France”, toutes trois, 1900, “The Rag Gathering Woman”, 1901, “Walking”, “Armenian Evening Program”, toutes deux de 1902, “Gemma” , “Lily”, “Louise France”, “Le Camion”, “Les Chômeurs”, tous cinq, 1903, “Le Brun et la Blonde”, 1907, “Le Cheval Déchu”, 1910) se distinguent par la représentation authentique de la lutte pour l’existence, la misère et le luxe.
Shahin a utilisé presque toutes les méthodes de gravure dans ses œuvres (eau-forte, vernis mou, aquatinte), mais il a préféré la technique de l’aiguille sèche, qu’il a perfectionnée.
Shahin a également créé dans le domaine de l’illustration de livres. a créé « Histoire comique » d’Anatole France, « Novembre » de Gustave Flaubert, « Gens à la Foire de Paris » de Gabriel Mouret (140 gravures), « Mort de Venise » de Maurice Barres, « Culture » de Virgile (avec Tigran Polat et 15 autres artistes) et autres livres :
Sahin était membre de nombreuses sociétés (Nationale italienne des Beaux-Arts de Rome, Royale des Beaux-Arts de Londres, etc.) et sociétés (Graveurs, etc.). En 1928, il est élu membre honoraire de l’Union des Beaux-Artistes d’Arménie par contumace. En 1936, à Erevan, à Tiflis, en 1940, des expositions de ses sculptures ont été ouvertes au musée de l’Ermitage à Leningrad. a fait don d’environ 160 œuvres à l’Arménie. En 1974, 1994 et 2004, des expositions consacrées aux 100e, 120e et 130e anniversaires de la naissance de Shahin ont été organisées à Erevan.
Les œuvres sont conservées à la Bibliothèque nationale de Paris, au Musée municipal de Venise, à l’Académie nationale des sciences (plus de 300), à l’Ermitage, au Musée des beaux-arts Pouchkine à Moscou et dans d’autres pays européens.
Sahin a reçu la médaille d’or (1900, Paris) et le Grand Prix d’or (1903, Venise), le grade et l’ordre de chevalier de la Légion d’honneur française.
ԷԴԳԱՐ ՇԱՀԻՆ 1874-1947
EDGAR SHAHIN 1874-1947
Էդգար Շահինը մանկության տարիներին ապրել է Կոստանդնուպոլսում, սովորել է Գատըգյուղի (թաղամաս՝ Կոստանդնուպոլսում) Մխիթարյան դպրոցում, 1890–92 թթ-ին՝ Վենետիկի Մուրատ-Ռափայելյան վարժարանում: 1893 թ-ին մեկնել է Փարիզ. կատարելագործվել է Ժյուլիեն ակադեմիայում:
1896 թ-ից «Մարդկային թշվառություն» ընդհանուր խորագիրը կրող գեղանկարչական աշխատանքներով («Մուրացկանը», 1896 թ., «Փողոցի մի անկյուն», 1897 թ., «Շնչահեղձը», 1898 թ., «Անապաստանը», 1899 թ., «Փողոց Մոնմարտրում») մասնակցել է ցուցահանդեսների: 1899 թ-ից նկարիչն ստեղծագործել է փորագրության բնագավառում. առաջին իսկ գործերով արժանացել է ճանաչման: 1901 թ-ին մասնակցել է Վենետիկի բիենալեին: 1900-ական թվականների փորագրությունները («Աղբահաններ», «Պետրոս Շահին», «Անատոլ Ֆրանս», երեքն էլ՝ 1900 թ., «Լաթահավաք կինը», 1901 թ., «Զբոսանք», «Հայկական երեկոյի ծրագիր», երկուսն էլ՝ 1902 թ., «Ջեմմա», «Լիլի», «Լուիզ Ֆրանս», «Բեռնակառք», «Գործազուրկը», հինգն էլ՝ 1903 թ., «Թխահերն ու շիկահերը», 1907 թ., «Ընկած ձին», 1910 թ.) առանձնանում են գոյության պայքարի, թշվառության ու պերճանքի հավաստի պատկերմամբ:
Շահինն իր գործերում կիրառել է փորագրության գրեթե բոլոր եղանակները (օֆորտ, փափուկ լաք, աքվատինտա), սակայն նախընտրել է չոր ասեղի տեխնիկան, որը հասցրել է կատարելության:
Շահինն ստեղծագործել է նաև գրքի նկարազարդման բնագավառում. ձևավորել է Անատոլ Ֆրանսի «Կատակերգական պատմություն», Գուստավ Ֆլոբերի «Նոյեմբեր», Գաբրիել Մուրեի «Փարիզի տոնավաճառի մարդիկ» (140 օֆորտ), Մորիս Բարեսի «Վենետիկի մահը», Վերգիլիոսի «Մշակականք» (Տիգրան Պոլատի ու 15 այլ նկարիչների հետ) և այլ գրքեր:
Շահինը բազմաթիվ ընկերությունների (Հռոմի իտալական գեղարվեստի ազգային, Լոնդոնի գեղարվեստի թագավորական և այլն) և միությունների (Փորագրողների և այլն) անդամ էր: 1928 թ-ին հեռակա ընտրվել է Հայաստանի կերպարվեստագետների միության պատվավոր անդամ: 1936 թ-ին՝ Երևանում, Թիֆլիսում, 1940 թ-ին Լենինգրադի Էրմիտաժ թանգարանում բացվել են նրա փորագրությունների ցուցահանդեսները. շուրջ 160 գործ նվիրել է Հայաստանին: 1974, 1994 և 2004 թթ-ին Երևանում կազմակերպել են Շահինի ծննդյան 100, 120 և 130-ամյակներին նվիրված ցուցահանդեսներ:
Գործերը պահվում են Փարիզի ազգային գրադարանում, Վենետիկի քաղաքային թանգարանում, ՀԱՊ-ում (300-ից ավելի), Էրմիտաժում, Մոսկվայի Պուշկինի անվան կերպարվեստի և եվրոպական երկրների այլ թանգարաններում:
Շահինն արժանացել է Ոսկե մեդալի (1900 թ., Փարիզ) և Ոսկե մեծ մրցանակի (1903 թ., Վենետիկ), Ֆրանսիայի Պատվո լեգեոնի ասպետի աստիճանի և շքանշանի:\
Anahit Koryoun (Manukyan)
Պատմության ֆակուլտետի Մշակութաբանության բաժին Երևանի Պետական Համալսարան
Département d’études culturelles, Faculté d’histoire, Université d’État d’Erevan
\
EDGAR CHAHINE (Texte Benoît Noël)
À l’instar de la vie, l’oeuvre d’Edgar Chahine développe de singuliers paradoxes. Fils d’un banquier de Constantinople, il transcende des scènes de soupes populaires au fil du cycle sombre des tableaux de la «Vie lamentable». Graveur d’eaux-fortes, il privilégie toutefois la couleur franche ou vaporeuse, restituant de pittoresques spectacles Belle Époque, des haltérophiles du boulevard de Clichy aux travaux du métro parisien. Ennemi de la théorie, ses cieux de Venise de 1923 comme sa restitution des marées de la Manche à Villers-sur-Mer en 1931 laissent néanmoins admirer une maîtrise absolue de l’ellipse et de l’abstraction. Boxeur amateur, il devient intime «d’onctueuses» modèles de peintres ou de comédiennes d’âges et d’horizons divers, et à ce titre expert de la psyché féminine.
La vie. Tout simplement la vie. Avec ses hauts et ses bas, ses bonheurs et ses travers. La «Vie lamentable» certes, mais aussi drôle, trépidante et irremplaçable. Sans doute le fil rouge de l’oeuvre comprenant plus de sourires et de rieuses qu’il ne semble au premier abord. Quel meilleur compliment adresser à un artiste né à la veille d’un génocide de son peuple ?
Edgar Chahine se dit «élève de la rue». En bon arménien, il l’observe d’un oeil d’aigle mais au fond, il est un badaud oriental. Il prend son temps et décèle des détails transparents au passant pressé. Il n’abandonne jamais un sujet avant d’en avoir examiné, à la loupe, toutes les potentialités. Illustrateur, il enlumine des éditions pour bibliophiles de Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Jules et Edmond de Concourt, Gustave Flaubert, Joris-Karl Huysmans, Octave Mirbeau ou Colette. Il compte enfin au rang des animateurs du mouvement arménophile en alertant l’opinion publique sur les exactions du «Sultan rouge» avec notamment ses amis le poète Archag Tchobanian, le compositeur Vartabed Komitas ou Anatole France dont l’édition des Oeuvres complètes est ornée d’un frontispice griffé «Edgar Chahine». C’est pourquoi, en dépit de deuils multiples et précoces d’intimes, de l’incendie ou de l’inondation de ses ateliers, sa joie de vivre l’emporte toujours sur le fatum.
**Extrait du livre :**
1874
Shahinian en arménien et Shahin en turc signifient «faucon royal». Ce nom est dû à la célérité et à l’oeil d’airain d’un ancêtre, artisan orfèvre de Van, ville d’Anatolie sise sur les bords du lac homonyme et dont est originaire la famille. Edgar Shahin, francisé en Chahine, naît à Vienne, en Autriche, le 31 octobre 1874 pendant un séjour de ses parents, Bedros et Nemzik Shahin, aux thermes de la ville d’eau de Karlsbad (aujourd’hui Karvoly Vary en Tchéquie). Sa mère ne semble pas avoir réalisé être sur le point d’accoucher.
1876
Le sultan Abd-ul-Hamid II (l842-1918) devient chef d’un Empire ottoman en voie de morcellement continuel (pertes des régions du Karabagh, d’Erevan et du Nakhitchevan en 1828) ; endetté par le Traité de Paris (1856) dont est issue la Banque ottomane, et en banqueroute depuis l’année précédente. Las d’être tenus pour la «nation fidèle», nombre d’Arméniens souhaitent désormais secouer leur joug comme autrefois les Grecs. Tenus pour des «dhimmi» au regard de la loi coranique, ce sont des citoyens subalternes lourdement imposés. Ainsi, s’ils mènent le commerce intérieur du pays, ils ne récoltent pas l’entier fruit de leur travail. Les carrières de la fonction publique leur restent fermées et bien évidemment les carrières politiques, même si bien des Arméniens, traditionnellement lettrés, sont en fait d’efficaces conseillers occultes.
Auteur : Benoît Noël
ԷԴԳԱՐ ՇԱՀԻՆ (Տեքստ Բենուա Նոել)
Ինչպես կյանքը, այնպես էլ Էդգար Շահինեի աշխատանքը զարգացնում է եզակի պարադոքսներ։ Կոստանդնուպոլսեցի բանկիրի որդի, նա գերազանցում է ճաշարանների տեսարանները «Ողբալի կյանքի» նկարների մութ շրջանից: Օֆորտների փորագրիչ լինելով՝ նա, այնուամենայնիվ, սիրում էր անկեղծ կամ գոլորշի գույնը՝ վերականգնելով Belle Époque-ի գեղատեսիլ ակնոցները՝ Բուլվար դե Կլիշիի ծանրորդներից մինչև Փարիզի մետրոյի աշխատանքները: Տեսության թշնամին, նրա 1923 թվականի Վենետիկի երկինքը, ինչպես 1931 թվականին Վիլլերս-սյուր-Մերում Լա Մանշի մակընթացությունների վերականգնումը, այնուամենայնիվ, թույլ է տալիս մեզ հիանալ էլիպսի և աբստրակցիայի բացարձակ վարպետությամբ: Որպես սիրողական բռնցքամարտիկ՝ նա մտերմացավ տարբեր տարիքի և ծագման նկարիչների կամ դերասանուհիների «անբարեխիղճ» մոդելների հետ և որպես այդպիսին՝ կանացի հոգեկանի փորձագետ:
Կյանք. Պարզապես կյանք. Իր ելեւէջներով, «Ողբալի կյանքը» անշուշտ, բայց նաև զվարճալի, բուռն ու անփոխարինելի։ Անկասկած, ստեղծագործության կարմիր թելը ներառում է ավելի շատ ժպիտներ և ծիծաղ, քան թվում է առաջին հայացքից: Ի՞նչ ավելի լավ հաճոյախոսություն ուղղել արվեստագետին, որը ծնվել է իր ժողովրդի ցեղասպանության նախօրեին:
Էդգար Շահինեն իրեն անվանում է «փողոցի ուսանող»։ Որպես լավ հայ՝ նա արծվի աչքով է դիտում, բայց հոգու խորքում նա արևելյան նայող է։ Նա ժամանակ է վերցնում և շտապող անցորդի համար թափանցիկ մանրամասներ է հայտնաբերում։ Նա երբեք չի թողնում առարկան, նախքան խոշորացույցով քննել բոլոր հնարավորությունները: Նկարազարդող, նա լուսաբանում է Շառլ Բոդլերի, Պոլ Վերլենի, Ժյուլ և Էդմոն դը Գոնկուրների, Գուստավ Ֆլոբերի, Յորիս-Կարլ Հյուսմանսի, Օկտավ Միրբոի կամ Կոլետի հրատարակությունները մատենասերների համար։ Վերջապես, նա դասվում է հայաֆիլ շարժման առաջնորդների շարքին՝ հասարակական կարծիքին ահազանգելով «Կարմիր սուլթանի» չարաշահումների մասին իր ընկերների, մասնավորապես՝ բանաստեղծ Արչակ Չոբանյանի, կոմպոզիտոր Վարդապետ Կոմիտասի կամ Անատոլ Ֆրանսի հետ, ում «Ամբողջական երկերի» հրատարակությունն է. զարդարված «Էդգար Շահինե ֆիրմային դիմանկարով։ Ահա թե ինչու, չնայած մտերիմ ընկերների բազմաթիվ ու վաղ վշտերին, նրա արհեստանոցների հրդեհին կամ հեղեղմանը, նրա ուրախությունը միշտ հաղթում է ճակատագրին:
Գրքի քաղվածք.
1874 թ
Շահինյան հայերեն, իսկ թուրքերեն Շահին նշանակում է «արքայական բազե»: Այս անվանումը պայմանավորված է համանուն լճի եզրին գտնվող Անատոլիայի Վանի նախնի, արհեստավոր ոսկերչի նախահայրի և բրոնզե աչքի շնորհիվ, որից էլ ծագել է ընտանիքը։ Էդգար Շահինը ծնվել է Վիեննայում, Ավստրիա, 1874 թվականի հոկտեմբերի 31-ին իր ծնողների՝ Բեդրոս և Նեմզիկ Շահինների՝ Կարլսբադ (այսօր՝ Չեխիայի Կարվոլի Վարի) ջրային քաղաքի ջերմային բաղնիքներում գտնվելու ժամանակ: . Նրա մայրը կարծես չի հասկացել, որ պատրաստվում է ծննդաբերել։
1876 թ
Սուլթան Աբդ-ուլ-Համիդ II-ը (1842-1918) դարձավ Օսմանյան կայսրության ղեկավարը շարունակական մասնատման գործընթացում (Ղարաբաղի, Երևանի և Նախիջևանի շրջանների կորուստը 1828 թ.); Փարիզի պայմանագրով (1856թ.) պարտք, որից առաջացել է Օսմանյան բանկը և նախորդ տարվանից սնանկացած։ «Հավատարիմ ազգ» համարվելուց հոգնած շատ հայեր այժմ ցանկանում են թոթափել իրենց լուծը, ինչպես նախկինում հույները: Ղուրանի օրենսդրության համաձայն «դհիմմի» համարվելով՝ նրանք խիստ հարկվող ենթակա քաղաքացիներ են: Այսպիսով, եթե նրանք վարում են երկրի ներքին առևտուրը, ապա չեն քաղում իրենց աշխատանքի ամբողջ պտուղը։ Քաղաքացիական ծառայության կարիերան մնում է նրանց համար փակ, և ակնհայտորեն քաղաքական կարիերան, նույնիսկ եթե շատ հայեր, ավանդաբար գրագետ, իրականում արդյունավետ օկուլտիստական խորհրդատուներ են:
Հեղինակ՝ Բենուա Նոել
Benoît Noël Chercheur indépendant et historien d’art
Né à Versailles 1963
Serge Tateossian le 15 août 2022 - Evreux
