La mythologie de Haïk le patriarche des arméniens - Հայոց հայրապետ Հայկի դիցաբանությունը

Œuvre de Giuliano Zasso intitulé : La légende de Hayk

Selon la tradition, Hayk aurait battu Bel le 11 Août, 2492 avant JC.Avec le temps, il est devenu impossible de déterminer l’origine exacte du peuple arménien. L’histoire moderne a ses propres réponses aux questions « Quand, où et comment s’est formé le peuple arménien ?». L’archéologie y a contribué, mais d’autres éléments à la fois en Arménie actuelle et en Turquie pourraient s’avérer intéressants.

La mythologie, quant à elle, a sa propre histoire à raconter, une histoire qui par moments coïncide avec les faits historiques, mais qui se nourrit plus généralement de la légende traditionnelle.

Hayk est « nahapet », l’ancêtre et le premier patriarche des Arméniens. Il emmena 300 personnes avec lui hors de Babylone, poursuivi par son seigneur, Bel. En conséquence, une grande bataille a eu lieu, durant laquelle, la flèche de Hayk a trouvé sa cible, tuant Bel, et inaugurant ainsi une nouvelle ère. Dans une des versions du calendrier arménien la nouvelle ère débute à cette date, qui correspondrait au 11 août 2492 avant J.-C. L’an 2492 avant J.-C, date de cet événement, a été calculé à l’époque moderne.

Cette histoire apparait dans L’Histoire Arménienne de Moise de Khorène (Movses Khorenatsi), qui pour sa part serait, selon la tradition, un élève de Mesrop Mashtots (à qui on attribue l’alphabet arménien et les premières écoles arméniennes datant du 5ème siècle après JC).Les enseignements chrétiens importants durant cette ère pourrait être considérés comme une bonne adaptation de l’histoire de Hayk et Bel, reflétant la tour de Babel et les thèmes de rejet, de lutte et d’exil de l’Ancien Testament. En effet, Hayk est associé à la constellation d’Orion dans la traduction arménienne de la Bible, plus précisément dans le Livre de Job.

Mis à part les héros et les demi-dieux, le nom que se donnent les Arméniens s’écrit « hay » et se prononce comme le mot « high » en anglais. On l’associe souvent à Hayk, car l’Arménie se dit « Hayastan » et « Hayk » respectivement en arménien et en arménien classique. Cependant, ces mots ne coïncident pas complètement entre eux. Les incohérences linguistiques pourraient avoir des explications étymologiques plausibles. De plus, on appelle « Hayassa » un royaume peu connu au 16ème siècle avant JC, situé dans la même région où les royaumes d’Ourartou et d’Arménie ont par la suite vu le jour. Cette découverte pourrait aussi expliquer le nom que les Arméniens s’attribuent à eux-mêmes.

En attendant, le nom de leur ancêtre, prononcé « Hayg » en arménien occidental, est aujourd’hui utilisé comme un prénom masculin arménien et « Hayguhi » en est la version féminine.

Օգոստոսի 11-ը ՆԱՎԱՍԱՐՏԻ օրն է, հայկական օրացույցով տարվա առաջին օրը։

Ավանդույթի համաձայն Հայկը հաղթում է Բելին Ք.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին։

Ժամանակի ընթացքում անհնար դարձավ հայ ժողովրդի ստույգ ծագումը որոշելը։ «Ե՞րբ, որտեղ և ինչպե՞ս է ձևավորվել հայ ժողովուրդը» հարցերին նորագույն պատմությունն ունի իր պատասխանները։ Դրան նպաստել է հնագիտությունը, սակայն այլ տարրեր և՛ ներկայիս Հայաստանում, և՛ Թուրքիայում կարող են հետաքրքիր լինել:

Մյուս կողմից, առասպելաբանությունն ունի պատմելու իր պատմությունը, մի պատմություն, որը երբեմն համընկնում է պատմական փաստերի հետ, բայց ավելի ընդհանուր առմամբ սնվում է ավանդական լեգենդով:

Հայկը «նահապետն» է, հայոց նահապետն ու առաջին հայրապետը։ Նա իր հետ Բաբելոնից դուրս բերեց 300 հոգու, որոնց հետապնդում էր իր տեր Բելը։ Արդյունքում տեղի ունեցավ մեծ ճակատամարտ, որի ընթացքում Հայկի նետը գտավ իր թիրախը՝ սպանելով Բելին, դրանով իսկ սկիզբ դնելով նոր դարաշրջանի։ Հայկական օրացույցի տարբերակներից մեկում այս ամսաթվով է սկսվում նոր դարաշրջանը, որը կհամապատասխանի մ.թ.ա. 2492 թվականի օգոստոսի 11-ին։ Ք.ա. 2492 թվականը՝ այս իրադարձության տարեթիվը, հաշվարկվել է նոր ժամանակներում։

Այս պատմությունը տեղ է գտել Մովսես Խորենացու (Մովսես Խորենացի) հայոց պատմության մեջ, ով իր հերթին, ըստ ավանդության, աշակերտ կլիներ Մեսրոպ Մաշտոցի (որին վերագրվում են հայոց այբուբենը և 5-րդ դարի հայկական առաջին դպրոցները)։ Այս դարաշրջանի քրիստոնեական կարևոր ուսմունքները կարող էին դիտվել որպես Հայկի և Բելի պատմության լավ ադապտացիա՝ արտացոլելով Բաբելոնի աշտարակը և Հին Կտակարանի մերժման, պայքարի և աքսորի թեմաները: Իսկապես, Հայկը Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության մեջ, ավելի ստույգ Հոբի գրքում ասոցացվում է Օրիոնի համաստեղության հետ։

Հերոսներից և կիսաստվածներից բացի, հայերն իրենց կոչող անունը գրված է «հայ» և արտասանվում է անգլերենի «բարձր» բառի նման: Այն հաճախ ասոցացվում է Հայկի հետ, քանի որ Հայաստանը հայերեն և դասական հայերենում կոչվում է համապատասխանաբար «Հայաստան» և «Հայք»։ Սակայն այս խոսքերը լիովին չեն համընկնում միմյանց հետ։ Լեզվական անհամապատասխանությունները կարող են արժանահավատ ստուգաբանական բացատրություններ ունենալ: Նաև «Հայասսան» քիչ հայտնի թագավորություն է մ.թ.ա. 16-րդ դարում, որը գտնվում է նույն տարածաշրջանում, որտեղ հետագայում առաջացել են Ուրարտուի և Հայաստանի թագավորությունները։ Այս հայտնագործությունը կարող է բացատրել նաև այն անվանումը, որը հայերը վերագրում են իրենց։

Միևնույն ժամանակ, նրանց նախահայրի անունը, որը արևմտահայերենում արտասանվում է «Հայգ», այսօր օգտագործվում է որպես արական հայկական անուն, իսկ «Հայգուհին» իգական տարբերակն է։

Serge Tateossian – Le 11 août 2022 Evreux – Source Bibliographie : Diverses